deze pagina is nog steeds in ontwikkeling!
"Een Kansje Wagen" Op 2 januari 1900, nu honderd en vijf jaar geleden, schreef "Bert" een briefkaart vanuit Amsterdam, naar de heer Griss te Harlingen. Op deze website gaan we de geschiedenis van deze briefkaart proberen te achterhalen. De briefkaart heeft aan de voorkant een foto van het Vondelpark te Amsterdam. Dat was de reden waarom mijn interesse naar deze ansicht uitging, omdat ikzelf nu aan het Vondelpark woon, en dagelijks het plaatje van de briefkaart in de realiteit voor me zie, rijdend door het Vondelpark. Om te beginnen de kaart zelf. Dit is hem, voor- en achterkant.
Tegenwoordig heeft men aan de achterkant van een briefkaart, ruimte naast het adres om een boodschap te schrijven aan de ontvanger. Blijkbaar was dat vroeger nog niet zo gewoon, en stuurde men slechts een foto zonder tekst. In dit geval heeft de zender, Bert, op de voorkant, onder de foto toch een boodschap gekrabbeld. En daar begint het raadsel. Van wie was deze kaart nou precies en wat bedoelde hij met de cryptische boodschap? Maar hierover later meer. Laten we eerst eens kijken naar de achterkant, die veel informatie geeft. De Achterkant Voor wie de kaart is, kan niet duidelijker: de Weledele
Heer Jac. Joh. Griss, te Harlingen. En we weten zelfs
het beroep van de heer Griss: hij is leraar aan de HBS. Blijkbaar was
dit destijds voldoende voor de postbode, zonder verder adres: aan de
heer Griss, leraar HBS te Harlingen. Meer niet.
Dan is er nog een derde stempel. Het is vraag waar die van is. Vraag 1. Wat is de derde stempel op de briefkaart? Het is een ovaal stempel met een letter A. Antwoord 1: Jan Boon schrijft: Het ovale stempel is een bestellerstempel. A is eerste postbestelling van de dag (er vonden vroeger meerdere bestellingen per dag plaats). Het volgnummer gaf aan welke postbesteller het stuk besteld heeft. Het stempel werd door de postbesteller geplaatst. Vraag 2. Hoe is de briefkaart zo snel van Amsterdam in Harlingen (Friesland) gekomen? Per trein? Antwoord 2: Jan Boon schrijft: Ja, post ging vroeger hoofdzakelijk met de trein. Posttreinen reden vanaf 1865. Vraag 3: Reden er al posttreinen in 1900? Hoe kan de Harlingen datum en Amsterdam datum en opschrift allemaal op dezelfde datum staan? Is dat niet wat snel voor het jaar 1900? Antwoord 3: Jan Boon schrijft: Posttreinen reden vanaf 1865. Vraag 4: Wat kunnen we aflezen uit de data onderaan de stempels? Op het Amsterdamse stempel staat: "1 - 2 N", wat betekent dit? Op Harlingen staat waarschijnlijk: "9 - 10 N" Zouden de getallen voor de tijd kunnen staan? Dus verstuurd tussen 1 en 2 's middags, aangekomen in Harlingen tussen 21 en 22 uur? Antwoord 4: Mijn gevoel zegt dat '1-2 N' betekent gefrankeerd op 2 februari 1900 tussen 1 & 2 uur Namiddags....(Dennis). Jan Boon schrijft: Er was veel minder post dan tegenwoordig. Die werd met prioriteit behandeld. Het stempel van Amsterdam is een groot rond stempel. 1 – 2 staat voor 1 – 2 namiddag, dus 13.00 tot 14.00. De karakters werden handmatig gewisseld. Stempel Harlingen is een klein rond stempel, 9 – 10 N(amiddag). 21.00 – 22.00 uur.
Vraag 5. Kunnen we nog iets afleiden uit de postzegel? Twee en een halve cent uit 1900. Antwoord 5: De zegel is de "Postfris / 1899 nvph 55 / 2½ ct groen" en wordt ongestempeld op eBay aangeboden voor ongeveer 6 euro in 2005 (fl 13.20 gulden) Overigens: zo zag Harlingen er toen uit:
Verharde wegen buiten de steden waren er nog niet. Wel was er al een een netwerk van treinen en trams.
Vraag 6: Waar heeft Bert de kaart gekocht? Vraag 7: Waar heeft Bert de kaart op de post gedaan, de zegel gekocht? Vraag 8: Wat deed Bert in Amsterdam? Was hij op bezoek of woonde hij daar? Antwoord 8: Aangezien we nu weten dat Bert ook 5 januari een kaart vanuit Amsterdam gestuurd heeft, is de kans groot dat hij in Amsterdam woonde. De Ansicht komt waarschijnlijk per trein naar Harlingen, en komt dan aan op dit station. De postbode brengt vervolgens de kaart naar de HBS.
De HBS te Harlingen, tegenwoordig Regionale Scholengemeenschap Simon Vestdijk, zag er destijds zo uit. Dit is het gebouw waar de briefkaart destijds is aangekomen.
Vraag 9: Wat heeft Jacques Griss gestudeerd? Antwoord 9: Waarschijnlijk de Kweekschool... Vraag 10: Wanneer is Jacques Griss verhuisd naar Rotterdam?
Later, tijdens de eerste wereldoorlog, schreef de heer Griss samen met Dr. K.H. de Raaf enkele boeken. Van de heer de Raaf weten we dat hij leefde van 1871 tot 1948, bijna precies dezelfde tijd als Griss. Het zouden dus oude schoolvrienden kunnen zijn. De heer de Raaf kwam uit Meden. In Engeland is een dorp met de naam Meden, ten noorden van Nottingham. Opvallend is dat JJ Griss in zijn biografie "Grisz" genoemd wordt, met een z. Na 1904 is de heer Griss verhuisd van Harlingen naar Rotterdam, alwaar hij les ging geven aan de HBS 's-Gravendijkwal. Wanneer hij hier precies begonnen is en tot wanneer hij hier heeft les gegeven, is nog niet bekend. Maar de school werd pas in 1904 gebouwd, dus daarna. Willem Wagener spreekt lovend over zijn leraar Nederlands Griss en hij is van 1901, dus Griss zal er ongeveer in 1912 les hebben gegeven. Waar de heer Griss woonde is toen is nog niet bekend, maar de buurt rondom de school zag er als volgt uit:
Samen met Dr. De Raaf schreef hij in 1908-1909 in ieder geval het boek: Een Nieuwe Bundel. Dit is een boek met fragmenten van verhalen en poëzie uit de Nederlandsche literaire geschiedenis, en is samengesteld door de twee leraren van de HBS, omdat ze niet tevreden waren over het aanbod van schoolboeken op dat moment, zo schrijven ze in het voorwoord van dit boek.
Dr. De Raaf was dus een collega van Jacques Griss aan de HBS te Rotterdam. Ze waren beiden docenten Nederlands. En blijkbaar konden ze goed samenwerken en waren waarschijnlijk ook vrienden. Verder zien we bij De Raaf een titel staan: Dr. en bij Griss niet, ook niet 'drs.'. Dit betekent in ieder geval zeker dat De Raaf gestudeerd heeft aan een universiteit, en waarschijnlijk dat Jacques Griss dit niet heeft gedaan. Of hij zou een andere reden hebben gehad om zijn titel niet te willen vermelden, of nog iets heel anders. Welke opleiding heeft Griss dan wel gedaan als het niet de universiteit was? En het eerder geopperde idee dat de afzender van de ansicht Bert en hij misschien studie vrienden waren, kan nog steeds, maar in ieder geval geen universitaire studievrienden. Het boek 'Een nieuwe bundel' is van 1908, dus De Raaf en Griss hebben elkaar waarschijnlijk op de HBS te Rotterdam leren kennen.
De Voorkant Gaan we naar de voorkant van de kaart, want daar beginnen de raadsels. We lezen de tekst.
De kaart komt van Uitgeverij Schaefer te Amsterdam
"B. J. en A. 2 Febr. 1900 Deze kaart vind ik de mooiste van alle, die ik heb gezien! A. heb je de Schreierstoren van Jenny ontvangen? Jacques moet de groeten hebben van Piet Gertenbach, hij vroeg erg belangstellend naar je. Van dit jaar denkt hij een kansje te wagen. Weest alle drie gegroet! Je toegenegen Bert." Dat is natuurlijk de grote vraag van dit verhaal: wat voor een kansje gaat Piet Gertenbach wagen? We weten een aantal dingen zeker. De kaart is geschreven door ene Bert, achternaam onbekend.
Bert is de aanstichter van dit grote raadsel. Hij schreef
en stuurde de bewuste kaart, en dankzij die handeling zitten wij nu
honderd en vijf jaar later letter voor letter te analyseren wat hij
schreef in het jaar 1900. Hij moest eens weten. Misschien zit over 105
jaar, in het jaar 2110, iemand deze tekst weer te lezen en te analyseren? Om te beginnen de aanhef: B.J. en A.
Wat bedoelde Bert met deze aanhef? Het zijn niet de afzenders, want dat is Bert. Of is de kaart van B.J. en A., zijnde Bert, Jenny en A? Of is de kaart gericht aan deze drie? B. Jacques Griss en A. Vraag 11: Wie is B. en wie is A. Misschien ook leraren in Harlingen? Antwoord 11: We
weten inmiddels dat A. Agatha Johanna Nieuwmeijer-Griss is, de vrouw
van. En dat ze een dochter hadden van 1 jaar jong in de tijd van de
ansicht, met ook als voornaam Agatha. Zou Bert bedoelen: B=Baby? De
kans is groot dat het Baby Griss, Jacques en Agatha zijn. Of nog eenvoudiger:
"Beste Jacques en Agatha". Dat is een keurige
aanhef voor een briefje. Bovendien schrijft Bert: Weest alle
drie gegroet, en de hele familie Griss bestaat op dat moment
uit drie mensen: Jacques, Agatha en Baby. Het kan niets
anders zijn. "Deze
kaart vind ik de mooiste van alle, die ik heb gezien!".
Bert heeft dus meer kaarten gezien. Waar zou hij die gezien kunnen hebben?
Waar kocht men in 1900 een kaart van het Vondelpark? En hij spreekt
in de 'ik' vorm, niet 'die wij hebben gezien'. Dit zou kunnen betekenen
dat Bert alleen op stap was en dan zijn de drie letters aan het begin
waarschijnlijk de mensen aan wie de kaart gestuurd werd. B. J. en A.
In het digitaal archief heb ik twee andere ansichten gevonden uit dezelfde
tijd, van het Vondelpark, die Bert dus ook had kunnen kiezen, maar niet
mooi genoeg vond.
"A. heb je de Schreierstoren van Jenny ontvangen?". Bert stelt hier blijkbaar een vraag aan A. Dan is het zeker dat B. J. en A. de ontvangers zijn, drie vrienden misschien, of familie, of collega's, of iets anders. J. moet Jacques Griss zijn, aan wie de kaart geadresseerd is.
Maar er is dus een tweede kaart gestuurd door ene Jenny, een ansicht van de Schreierstoren. Daar weet Bert van. Daar was Bert waarschijnlijk bij. Bert en Jenny zijn misschien samen in Amsterdam. Jenny stuurt een kaart naar Agatha, Bert een kaart naar Jacques. Grote kans dat Bert en Jenny dus ook getrouwd zijn. Misschien is Jenny zelfs de zuster van Agatha of iets dergelijks.
Vraag 12: Wat is de relatie tussen Jenny en Agatha.? Antwoord 12: Waarschijnlijk zijn Jenny en Agatha de vrouwen van twee goede vrienden, Bert en Jacques. "Jacques
moet de groeten hebben van Piet Gertenbach, hij vroeg erg belangstellend
naar je." Ja, hier beginnen de interessante
raadsels. Wie is (was) Piet Gertenbach? Waarom vroeg hij belangstellend
naar Jacques? En dan de meest raadselachtige zin:
Vraag 13: Wie is Piet Gertenbach? Hebbes! Ik heb een Pieter Gertenbach gevonden die onderwijzer was in die tijd. Dat moet hem zijn!
Vraag 14: Waarom vroeg Piet Gertenbach zo belangstellend naar Jacques Griss? Vraag 15: Wat is het kansje dat hij wil wagen? Antwoord 15: Hij wil zijn vriendin ten huwelijk vragen. Vraag 16: Is hem dit (kansje) gelukt? En wat zijn de gevolgen hiervan geweest? Antwoord 16: Ja, dat is gelukt. Ze trouwen een jaar later.
Tweede Deel En dan begint dit avontuur in de geschiedenis van Nederland een nieuwe wending te nemen door de research zelf. Door een toevallige link kom ik terecht op de website ven het gemeentearchief van Rotterdam, en daar komt een zeer belangrijk stukje van de puzzel tevoorschijn, met deze trouwakte:
Dit trouwbericht levert enorm veel informatie. In de eerste plaats over de heer Griss. Zijn naam blijkt niet Jacques, maar toch Jacobus te zijn, roepnaam Jacques. Hij is getrouwd! Hij is getrouwd met: Agatha Johanna Nieuwmeijer: de nieuwe naam en tevens al bekend onder de letter A. De aanhef van de ansicht was immers aan B, J. en A. Logisch is dus dat J. en A. Jacques en Agatha zijn. en heel misschien is B. zelfs hun kind. Ze hebben een dochter gekregen, geboren te Amsterdam in 1899. Dat betekent meteen dat ze in Amsterdam gewoond hebben vlak voordat ze naar Harlingen zijn verhuisd. Hun dochter heet: Agatha Jacoba Johanna Griss. Agatha. Net als haar moeder. Zou ze een roepnaam met een B hebben gekregen? Is de kaart gericht aan B. J. en A, aan de familie Griss, vader moeder en B, zijn Baby? Agatha Baby is één jaar jong als de kaart arriveert in Harlingen. Wat zou een roepnaam voor Agatha kunnen zijn? Tenslotte is de dochter van Griss getrouwd met mijnheer Evert Koning, te Rotterdam op 24 februari 1921, vandaar dat de naam Griss daar zou kunnen ophouden te bestaan. De erven kunnen gezocht worden onder de naam Koning. Maar dan gebeuren er twee bijzondere dingen. 1) Ik vind een week later
op dezelfde boekenmarkt, per ongeluk, een tweede ansichtkaart van Bert,
ditmaal gericht aan de vrouw van Griss. Hierover zo meer. 2) In het
gemeente archief van Rotterdam is een karikatuurtekening gevonden van
de heer J.J. Griss, docent Nederlands aan de HBS. Dat is hem dus, met
zekerheid. We hebben een 'foto' van de heer Griss! En Jenny. Jenny stuurde
volgens Bert een ansicht van de Schreierstoren aan A. waarvan we nu
weten dat dit Agatha is, de vrouw van Griss. Dus Jenny en Agatha zijn
vriendinnen, en hun mannen ook. Misschien is Jenny zelfs een zuster
van Agatha, zou kunnen. En het zou goed kunnen dat Bert en Jenny ook
getrouwd zijn. Man stuurt kaart aan man, vrouw aan vrouw. Er is zelfs meer materiaal inmiddels. Laten we beginnen met de hoofdpersoon: J.J. Griss.
De HBS te rotterdam in 1900, hier gaf hij dus les, dit is de werkelijkheid van zijn tijd daar op die school.
Er is ook nog een foto van een vergadering van het Nederlands Onderwijzers Genootschap, te Rotterdam in 1912. De kans is dus erg groot dat de heer Griss op deze foto staat. Alleen waar...
Dan de tweede kaart van Bert. Wat eigenlijk de eerste is, want hij is verstuurd op 5 januari 1900, vlak na de eeuwwisseling. De tweede kaart van het Vondelpark was van 2 februari, een maand later, dus de kans is groot dat Bert en Jenny in Amsterdam wonen.
Opvallend is dat als adres een straatnaam wordt vermeld. Mevrouw A.J. Griss, Voorstraat, Harlingen. Dat betekent dat we nu ook weten waar ze woonden in Harlingen en ook daar is een foto van gevonden. Een foto van hun huis in de Voorstraat te Harlingen, in 1900.
Het poststempel van Amsterdam is: 5 jan 1900, 4 - 5 N. De kaart is gestuurd door dezelfde Bert aan de vrouw van de heer Griss. En wel een maand voor de tweede kaart op 2 februari van het Vondelpark. En dan is er nog een onbekende kaart van Jenny aan Agatha geweest. Kortom: de twee families hielden intensief ansicht contact. De familie Griss heeft in Amsterdam gewoond, want daar is hun dochter geboren, en de familie Bert woont daar nog steeds in 1900, dus daar kennen ze elkaar waarschijnlijk van. Dan de tekst op de kaart. "De beurs staat er nog wel niet, maar ze doen het nog met de oude, maar we hebben al een voorproefje van de nieuwe versiering van de Amstelstad. Geef er een mooi plaatsje aan. Bert" "De beurs staat er nog wel niet" gaat over het rechterplaatje, de nieuwe Beurs. Blijkbaar was die reeds in aanbouw en was er een ansicht gemaakt om mensen te laten zien hoe het einderesultaat zou worden.
De oude beurs, de beurs van Zocher, stond op de Dam, op de plaats waar nu de Bijenkorf staat, maar die werd gesloopt in 1903 en vervangen door de Beurs van Berlage, die in datzelfde jaar officieel geopend werd door de koningin.
Veel meer nieuws is er niet, maar vooral de achterkant van de kaart met de adres informatie en de achternaam van de Agatha Griss, hebben veel informatie opgeleverd in dit avontuur. Wie Bert is, en vooral: wie Pieter Gertenbach was en wat voor een kansje hij wilde wagen is nog steeds onbekend. Hoewel... Als we kijken naar het leven van Gertenbach, dan zegt hij in 1902: "Van dit jaar denkt hij een kansje te wagen.". Het jaar erop gaat hij trouwen. Dus de de kans is heel groot dat het kansje dat Piet wil wagen, het huwelijksaanzoek is, of de trouwerij zelf.
Tenslotte zien we in deze trouwakte staan dat Piet Gertenbach,
zoals al verwacht was, woonde in Amsterdam. Alle getuigen waren leden
van de familie van bruid en bruidegom. Vraag 17: Is Evert Koning, schoonzoon van JJ Griss, familie van Sophia Koning, de vrouw van Piet Gertenbach? Veel is nu duidelijker geworden over wie is wie:
18 juli 2005 Vraag 18: Is Dr. K.H. de Raaf (1871-1948), dezelfde persoon als 'Bert' van de ansichten? Antwoord 18: Als Antwoord 18b correct is, dan is Kees de Raaf niet dezelfde als Bert, waarschijnlijk. Vraag 18b: Wat is de voornaam van Dr. K.H. de Raaf? Antwoord 18b: Waarschijnlijk, zie noten, is de voornaam van K.H. de Raaf: Kees. Er wordt op Internet een link gelegd tussen KH de Raaf en Willem Kloos, en er wordt gesproken van brieven tussen Willem Kloos en Kees de Raaf, dus dat kan haast niet anders. Antwoord 18 compleet:
Uit de email van een van de erven van de heer de Raaf (zie 28 juli 2005)
blijkt inderdaad dat zijn naam niet Bert, maar Kees Herman
was. Het zijn dus niet dezelfde personen. 28 juli 2005
Nogmaals via deze weg enorm bedankt voor de email aan Helmer de Raaf. De geschiedenis begint steeds meer te leven. En dat alles door een per ongeluk aangeschafte ansichtkaart van het Vondelpark. Leuk! 25 december 2010 07 december 2012
... 08 september 2016 ...
Kunt U helpen?
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
